1.- Euskal Herriko pentsiodunen mugimenduak, pentsioek Kontsumoko Prezioen Indize (KPI) berriaren ondorioz izango duten galera salatu zuen astelehenean
Joan den asteleheneko pentsiodunen kontzentrazioetan, Euskal Herriko pentsiodunen mugimenduaren idazki bat azaldu eta banatu zen. Bertan salatzen zen gure pentsioek % 3,1eko galera izango dutela, 2021ean % 2,5eko errebalorizazio-indize berria aplikatzen bada, azaroaren amaierako % 5,6ko KPIren ordez, zeina Estatistikako Institutu Nazionalak (INE) orain % 5,5ean jarri duen. Eta murrizketa horrekin gure pentsioek azken hamar urteetan (2011-2021) erosteko ahalmenaren % 7 baino zertxobait gehiago galduko dutela gaineratzen zen.
Kontzentrazioetara bertaratu ziren pentsiodunek interesez hartu zuten idazkia, jaso beharreko pentsioen murrizketa edo galera zehatza egiaztatzeko zenbait adibide praktiko jasotzen baitzituen. Datorren astelehenetan eta ia atsedenik gabe urtarrilaren 15eko mobilizaziora arte, pentsiodunen mugimenduak errebalorizazio-indize berri horren aplikazioaren ondorio kezkagarriak jakinarazten eta azaltzen jarraituko dugu, ez bakarrik pentsioentzat, baita hitzarmenetan soldatak eguneratzeko eta berritzeko ere, bai urtearen amaieran eguneratzen direnentzat, bai 2022rako edo gehiagorako negoziatuko direnentzat.
Zenbait herritan, hurbil ditugun jaiegunak kontuan hartuta, informazio- eta azalpen-kanpainarekin batera hainbat ekimen egingo dira. Esate baterako, Bilbon, kalejira moduko bat egingo da datorren astelehenean. Txistulari batzuk, Mari Domingi eta Olentrezo, buru direla, 12:00etan hasiko da udaletxetik, bankuei, Aldundiari eta Estatuko Gobernuaren ordezkariordetzari ikatza oparitzeko, gizarte arloetan egindako praktika atzerakoiengatik merezi dutena.
2.- Alarguntza-pentsioak
Pentsioak erreformatzeko proiektu berrian ez dago aurreikusita alarguntza-pentsioaren koefizientea handitzea, ezta pentsiodunen mugimenduak eskatzen duen % 100era gehiago hurbiltzea ere.
Are gehiago, zehaztu behar dugu alargun guztiei ez zaiela % 60 aitortzen, pentsiodunen mugimenduaren presioaren ondorioz lortu zena. Ehuneko hori jasotzeko eskubidea izateko, honako baldintza hauek bete behar dira: 65 urte edo gehiago izatea; Espainiako edo atzerriko beste pentsio publiko bat jasotzeko eskubiderik ez izatea; besteren konturako edo norberaren konturako lanak egiteagatik diru-sarrerarik ez jasotzea; higigarrien edo higiezinen kapitaleko errentarik, ondare-irabazirik edo jarduera ekonomikoen errentarik (urtean 7.707 eurotik gorakoak) ez izatea. Baldintza horiek betetzen ez dituztenek % 52rekin jarraitzen dute.
Bestalde, % 60ko eguneratzea ezagutu zutenek eta gutxieneko pentsiora iristen ez zirenek ez zuten inolako hobekuntzarik ikusi pentsioan, izan ere, % 60ra pasatzean izan zuten alarguntza-pentsioaren igoera txikia gutxieneko pentsioaren osagarritik xurgatu zen.
Pentsioen erreforma berrian 2021erako eta 2022rako aurreikusita dagoen errebalorizazioarekin, alargunentzako pentsioek –hamarnaka mila Hego Euskal Herrian eta milioi bat baino gehiago Estatu osoan, gehienak emakumeak– ia miserian jarraituko dute, kotizaziopeko gutxieneko pentsioa jasotzen baitute. Gehienei, alarguntza-portzentajea % 70era igoko balitzaie ere, ez zaie hobekuntzarik ekarriko, gutxieneko pentsioaren azpitik egoten jarraituko dutelako eta gutxieneko pentsio horrekin jarraituko dutelako. Arazo horri irtenbide erreal bakarra 1.080 euroko kotizaziopeko gutxieneko pentsioa onartzea da.
3.- Euskal gehiengo sindikalak KPIaren benetako igoera (% 5,6) eskatzen du hitzarmenak eguneratzeko eta berritzeko
Euskal Herriko pentsiodunen mugimenduak pentsioak aurtengo abenduaren 31n KPI historikoarekin eguneratzeko eskatu ondoren (urte arteko % 5,6 azaroan) eta hori 2022ko igoera aplikatzeko oinarria izan dadin eskatu ondoren, euskal gehiengo sindikalak bere egin du eskaera hori, soldatek hitzarmenak eguneratzean eta berritzean erosteko ahalmena gal ez dezaten. Zalantzarik gabe, pentsiodunen mugimenduaren eskaerak babes sindikal eta sozial handia hartzen du horrela.
EAEko patronalek ez dute beren gain hartu nahi KPIaren % 5,6ko eguneratze edo igoera hori. ADEGIk gomendatzen du batez besteko KPIa hartzea erreferentziatzat metatutakoaren ordez, edo igoera hurrengo bi ekitaldien artean banatzea. CEBEK ez da gomendio orokorren aldekoa; aitzitik, eskatzen du “enpresen emaitza kontuan hartzea, ez bakarrik KPIaren igoera, enpresa gehienak ez baitira berreskuratu eta kostuen igoera pairatzen ari baitira”.
Bitxia da Mercadona taldeak, Espainiako Estatu osoan 93.000 langile enplegatzen dituenak, iragarri izana ekitaldi hau ixtean bere plantillaren soldata eguneratuko duela urte amaieran metatutako KPIaren igoerarekin, hau da, pentsiodunok eskatzen duguna. Azkenean egiten badu, irudia hobetzeko izango da zalantzarik gabe, plantillaren lan-baldintza kaskarrek apur bat hondatu baitute.
Euskal Autonomia Erkidegoan asko dira urte amaieran amaitzen diren hitzarmenak –kasu askotan, KPIaren bidez erregularizatzeko klausulak dituztenak–, eta beste askori 2022aren hasieran berritzea dagokie, eta baita langileen sektore garrantzitsu batek bere hitzarmena izoztuta dauka ere. Sindikatuek, bereziki euskal gehiengo sindikalak, mobilizatzea eta irmoki mobilizatzea planteatzen ez badute, soldaten erosteko ahalmenaren galera oso handia izango da. Eta soldatak ez badira % 5,6ren bidez eguneratzen, ondorengo igoerak soldata-oinarri txikiagoekin egingo dira, Gizarte Segurantzako kotizazioak eta diru-sarrerak ere txikiagoak izango dira, baita etorkizuneko pentsioak ere.
Euskal Herriko pentsiodunen mugimendua pentsiodunen mobilizazio indartsu bat prestatzen ari da Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan urtarrilaren 15erako, gure protesten hasieraren laugarren urteurrena dela eta. Pentsioak KPI historikoaren bidez (% 5,6 edo % 5,5) eguneratzea eta 1.080 euroko gutxieneko pentsioa izango dira egun horretako aldarrikapen nagusiak. Aukera ona da sindikatuek mobilizazio hori babestu eta parte har dezaten, pentsiodunen mugimenduarekin batera, kaleko presentzia indartzeko, KPI historikoa aitortzea eta aplikatzea exijituz, bai pentsioetan, bai soldatetan.
4.- Gatazkak eta protestak egoitzetan eta Osakidetzan
Gipuzkoako eta Bizkaiko egoitzetan. Bi urte baino gehiago igaro ondoren, Gipuzkoako egoitzetako langileen gatazkak bere horretan dirau, herrialdeko hitzarmen justu eta duina eskatuz. Asteartean, Bizkaiko egoitzetako langileek, ELAk eta LABek deituta, greba eguna egin zuten, zerbitzuetan eta soldatetan hobekuntzak eskatuz. Eta 9an, LAB, UGT, CCOO eta ESK sindikatuek deituta, Osakidetzako azpikontratetako garbitzaileak izan ziren beren eskubideen murrizketen aurka Donostiako Ospitalean mobilizatu zirenak. Hilaren 2an Gurutzetan (Bizkaia) egin zuten, eta 15ean, asteazkenean, Txagorritxu Ospitalean (Gasteiz).
Emakume langileak aspaldidanik ari dira aitzindari izaten beren eskubideen eta jasaten dituzten diskriminazioen aurkako borrokan. Baina gatazka horietan, Aldundiek eta Osakidetzak beren erantzukizuna saihesten dute, egoitzetako langileekiko eta egoiliarrekiko mespretxua erakutsiz, plantillek egiten duten gehiegizko ahalegina gorabehera, arazo horien ondorioz arreta ahultzen zaielako.
Transfusio eta Giza Ehunen Euskal Zentroko (TGEEZ) langileek Osakidetzarekin parekatzeko eskatu dute. Satse, ELA, LAB, CCOO, UGT, ESK eta Utese sindikatuek deitutako grebaren bigarren egunean, TGEEZ-ko langileek elkarretaratzea egin zuten Odol Emaileen autobusaren ondoan.
Langileek jasaten duten diskriminazioa eta murrizketa sistematikoak salatu zituzten, eta Galdakaoko Ospitaleko gainerako osasun-profesionaletako soldatekin eta lan-baldintzekin parekatzea eskatu zuten. Kritikatu egin zuten Osakidetzako Giza Baliabideetako zuzendari berriak orain arte erakutsi duen negoziatzeko gaitasun eza, eta mobilizazio berriak iragarri zituzten, beren eskaerak betetzea eskatzeko.
Lehen mailako arretaren mobilizazioak. Araban, Lehen Mailako Arretako Langileen Batzordeak –plantilla osoaren organo ordezkatzailea– deituta, elkarretaratzeak egin ziren osasun-zentroen sarreran, abenduaren 16an, ostegunean, 13:00etan. Egun berean, Nafarroako Osasun Plataformak deituta, elkarretaratzeak izan ziren Nafarroako anbulatorioen inguruetan, eta 22an Osakidetzako sindikatuek egingo dute elkarretaratzea, 13:00etan, osasun zentro guztietako ateen aurrean.
Mobilizazio horiek guztiek komunean dutena da Lehen Mailako Arretako plantilla eta baliabideen eskasiaren arazo errepikakor eta larria salatzea, pairatzen ari garen seigarren olatuak berriro ere gogortzen ari dena. Gasteiz eta Iruña, Osakidetza eta Osasunbideko gobernuek entzungor egiten jarraitzen duten egoera bidegabea.
Gatazka horiek, Aldundiek, Gasteizko Gobernuak eta Osakidetzak egoitzetako eta osasun-zerbitzu publikoetako arazoei irtenbidea emateko duten gaitasunik eta borondaterik ezaren beste adierazle batzuk dira; izan ere, abenduaren 6tik 10era eta abenduaren 24tik urtarrilaren 7ra anbulatorio askotan ordutegiak murriztu dituzte, udan bi hilabetez egin zuten bezala. Lotsagorritu gabe, publikoki adierazten dute beren jarduera “gizarte-zerbitzuetako inbertsio publikoaren kudeaketa ekonomiko onaren eta giza baliabideen erabilera arrazional eta egokiaren adibidea dela, langileen lan-eskubideak errespetatzen eta kontuan hartzen dituztela eta, haientzat, garrantzitsuena pertsona guztien zaintza eta arreta direla”.
5.- Nafarroako eta EAEko Administrazio Publikoen behin-behinekotasuna eskandaluzko zifretara iritsi da
Biak daude Estatu osoko Administrazio Publikoen behin-behinekotasunaren buruan. Eta hori bi administrazioetarako kontrata eta azpikontratetan lan egiten duten behin-behineko langileak kontuan hartu gabe. Euskal Autonomia Erkidegoan, 59.000 behin-behineko edo aldi baterako langile baino gehixeago kalkulatzen dira, gobernuaren, aldundien, udalen, mendeko erakundeen eta abarren artean banatuta.
Nafarroan, Kontuen Ganberak (Foru Komunitateko sektore publikoaren kudeaketa ekonomikoa fiskalizatzen duen organoa) bere azken txostenean adierazten duenez, Nafarroako Administrazio Publikoaren barruan behin-behinekotasuna plantillak osatzen dituzten 32.000 langile publikoen arteko 17.000 langiletara iristen da, hau da, plantillen % 54, eta kopuru hori errealitatearen azpitik dagoela uste da. Eta ohartarazi zuen “langileak gero eta ezegonkorrago daudela eta behin-behinekotasuna inoiz ikusi gabeko maila onartezinetara iristen dela”. Era berean, 2015. urteaz geroztik behin-behinekotasunaren igoera izugarria izan dela azpimarratu du, urte hartan % 38koa baitzen (16 puntu gutxiago). Egoera hori, antzeko igoera-ehunekoekin, Euskal Autonomia Erkidegoan ere gertatu da.
Pedro Sanchezen Gobernuaren, ERCren eta EAJren arteko akordio bati esker, lanpostu berean 5 urte edo gehiagotan egon diren behin-behineko langileak finko bihurtuko dira. Baina horrek bidegabeko egoerak sortuko ditu; izan ere, lanpostu desberdinetan kontratuak kateatzen 5 urte baino gehiago daramaten behin-behineko asko eta asko, lanpostu egonkor bat betetzeko zerrendetara aurkeztu ohi direnak, akordio horretatik kanpo geratuko dira. Bestalde, urtebete eta ia 5 urte bitartean daramaten behin-behinekoen kopurua oso handia da.
Orain arte bezala, behin-behinekotasun maila hain handia mantentzea –76.000 pertsona EAE eta Nafarroa artean– ez da arazo bat langile horien egonkortasun faltagatik soilik, baizik eta arazoak dakartzala zerbitzu publikoen kalitatean, adibidez Osakidetzan eta Osasunbidean, azken horretan % 64ko behin-behinekotasun tasarekin. Eta Administrazio Publikoen “adibide” horretaz baliatzen dira patronalak ezarri nahi zaizkien % 15etik beherako behin-behinekotasuneko tasen kontra jotzeko.
6.- Bizkaiko Ogasunak handitu egin ditu zenbait sektoretarako zerga-pizgarriak
Herrialdeko ekonomia suspertzea bultzatu nahi dela argudiatuz, Bizkaiko Batzar Nagusiek foru-arau bat onartu dute, Bizkaiko zerga-sisteman zenbait zerga-pizgarri sartzeko –urtarrilaren 1ean indarrean sartuko direnak–, ekintzailetzari, kalitatezko enpleguak sortzeari eta kualifikazio handiko profesionalak erakartzeari lotutakoak.
Hala, handitu egin da enpresa txiki eta ertainetan (ETE) eta mikroenpresa berrietan edo sortu berrietan inbertitzeagatiko kenkaria, bai PFEZn, bai Sozietateen gaineko Zergan. Ekintzaileentzako tratamendu mesedegarriagoa ezartzen da PFEZn. Eta PFEZaren araubide berezia ere hobetzen zaie kualifikazio handiko langileei, Bizkaira itzul daitezen edo bertara etor daitezen.
Neurri horiek ez dira oso ulergarriak Euskal Autonomia Erkidegoko hiru Ogasunek –joan den astean jakinarazi genuenez– PFEZren tauletan % 1,5eko beheranzko doikuntza – deflaktazioa– egin dutenean, bizitzaren kostuaren % 5,6ko inflazioaren edo igoeraren aurrean. Hori da soldatapeko eta pentsiodun gehienentzat PFEZ bidez zerga gehiago ordaintzea, BEZagatik ordaintzen aritu garena gehitzeaz gain.
Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Ogasunek 14.436 milioi euro bildu dituzte aurtengo azarora arte, iazko aldi berean baino 1.775 gehiago, pandemiaren ondorioz berezia izan baitzen. Baina 230 milioi eurotan ere gainditzen dituzte 2019ko diru-sarrerak. Eta, beti bezala, bilketaren hazkunderik handiena PFEZaren eta BEZaren bidez dator.
Jakina, bankuek, enpresa handiek, ondare handiek eta soldata edo beste mota bateko errenta handiak dituztenek ez dute entzun ere egin nahi kontrolei buruz edota gehiago ordain dezaten erreforma fiskalei buruz. Era berean, Pedro Azpiazuk, Gasteizko Gobernuko Ekonomia eta Ogasun sailburuak, EAEko sindikatu garrantzitsuenek eta ezkerreko alderdiek zerga-erreforma aurrerakoi bati buruzko eztabaida egiteko egindako eskaeren aurrean, beti erantzuten du “hau ez dela unea”.