1.- Iazko urtarriletik, erosketa-saskiaren garestitzea % 7,4koa izan da
EIN-INEren datuen arabera, urte arteko inflazioa % 3,4koa izan da urtarrilean, eta erosketa-saskiaren garestitzea % 7,4koa. Bi kasuetan, 2023ko azken hilabetean baino hamarren bat gehiago.
Ikus daitekeenez, erosketa-saskiko oinarrizko produktuen gareztitzea inflazioaren oso gainetik dago. Baina horietako batzuk izan duten gorakada eskandalagarria da. Iazko urtarriletik hona, lekaleak eta barazkiak ia % 16 garestitu dira, txerri-haragia % 12 baino gehiago, frutak % 14 inguru, eta, batez ere, mugarik gabe jarraitzen duena olioaren prezioa da, % 69 igo baita. Prezioen igoera horiei guztiei argindarraren ordainagiriena gehitu behar zaie, argindarraren fakturetan % 5eko BEZ murriztua urtarrilean % 10era pasatu baita.
Nekazariak eta abeltzainak, batez ere ustiategi txikietakoak, kexu dira beren produktuengatik ordaintzen dizkieten prezioak oso baxuak direlako, eta ez dietelako bizitzeko beste ematen. Aldiz, supermerkatuetako prezioak oso altuak dira eta gizartearen gehiengoak pairatzen du hori, hain zuzen, gizarte-klase apalenak. Erakundeei dagokie lehen sektorea babestea, batez ere kalitatezko elikagaiak eskainiko dituen nekazaritza txikia eta eredu agroekologikoan lan egingo duena, eta, aldi berean, enpresa-talde bitartekarien prezioak kontrolatzea eta etekinak mugatzea. Horrela ez lituzke herri-klaseak ordaindu behar izango prezio eskandalagarri hauek.
Hori guztia, langileek eta pentsiodunek soldaten eta pentsioen hobekuntzak eskatzen jarraitzeari kalterik egin gabe, gure erosteko ahalmena eta bizi-kalitatea hobetzeko.
2.- Gutxieneko pentsio osagarrien eguneraketa oso mugatua izan da Nafarroan
Nafarroan alarguntasun- edo erretiro-pentsio txikiak jasotzen dituzten eta zerga-kenkarien bidez osatzen diren pentsiodunei % 6,38 igoko zaie prestazioa 2024an.
Foru araudiak ezartzen duenaren arabera, kenkari fiskal horiek, Errenta Bermatua bezala, urtero eguneratzen dira KPIaren igoeraren arabera (urteko batez bestekoa) edo Nafarroako Soldata Kostu Arruntaren igoeraren arabera, eta zenbateko handiena duena aukeratzen da; beraz, arauaren arabera dagokion igoera % 6,38koa da.
Gizarte Eskubideen Sailaren arabera, iaz, 2023an, 14.451 pentsiodunek onartu zuten neurri hori: 5.595 alarguntza-pentsioak jasotzen dituzten pertsonei dagozkie, eta 4.856 erretiro-pentsio baxuak jasotzen dituzten pertsonei. Gainerako kotizazio gabeko erretiro-pentsioa duten 637 pertsonei, Errenta Bermatuaren (EB) bidez osatzen zaienei ere, % 6,38ko ehuneko berean eguneratuko zaie.
Alarguntza-pentsioei eta kotizaziopeko erretiro-pentsio baxuei PFEZ aitorpenarekin batera kenkari fiskalak jasotzeko ohiko mekanismoak aplikatzen zaizkie. Baina gutxieneko osagarriak jasotzeko eskubidea duten alarguntza-pentsioek eta Zahartzaroko eta Baliaezintasuneko Nahitaezko Aseguruaren (SOVI delakoa) alarguntza-pentsioek, aurrerakina eskatzen badute, eskubidea dute osagarria hamabi hilabetetan jasotzeko.
Osagarria 11.826,70 euroraino iristen zen (845 14 ordainsaritan) 2023an, eta 12.581,24 eurokoa izango da (899 14 ordainsaritan) 2024rako, berehalako helburutik (1.080 euro) oso urrun. Gainera, kontuan izan behar da hori lortzeko familia-unitatearen diru-sarrera guztiak hartzen direla kontuan, eta, beraz, pentsiodunak baliteke horretarako eskubidea ez izatea gainerako kideen diru-sarrerengatik.
Eta hori izan daiteke ondorio nagusia, errenta-aitorpena egiteko betebeharraren berri ez izatearekin batera, 2023an Nafarroako 22.000 pentsioduni Gizarte Segurantzak beren pentsioa osatu diela, 743 euroko gutxieneko pentsioa lortu arte, 14 hiletan, eta, hala ere, Gizarte Eskubideen Kontseilaritzaren informazioaren arabera, pertsona horien erdiak baino gutxiagok, 10.451k soilik, foru-osagarria eskuratu izana. Ez gara nekatuko eta eskatzen jarraituko dugu osagarriak norbanakoa izan behar duela, pentsioa den bezala, eta, gainera, Nafarroako Ogasunak ofizioz jardun behar duela pertsona horiei beren balizko eskubideen berri emateko.
3.- Lakuako Gobernuak proposatu du 64 landa-udalerritan kutxazain automatikoak jartzeko dirulaguntzak ematea proposatu du
Urte dezente dira bankuek sukurtsalak eta kutxazain automatikoak ixten, plantillak izugarri murrizten, zerbitzu digitalak eta online ezartzen hasi zirela, arreta presentzialaren kaltetan, etab., hori guztia gastuak murrizteko eta etekinak handitzeko helburuarekin. Azken urte hauetan, gainera, interes-tasak igo egin dira hipoteketan, kontsumorako kredituetan eta abar, Europako Banku Zentralak inflazioa “hozteko” ezarritako interes-tasa altuak aprobetxatuz. Horri guztiari edozein zerbitzurengatik komisioak kobratzea gehitu behar zaio.
“Errentagarriak ez diren” sukurtsal txikien eta kutxazain automatikoen itxierak bereziki larriak izan dira landa-eremuetan; izan ere, biztanleek hiriguneetara edo nolabaiteko tamaina duten herrietara joan behar dute, edozein banku-eragiketa egin ahal izateko, are gehiago edozein kudeaketa ekonomiko banku-sistemaren bidez egin behar denean.
Duela pare bat urte, Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak bankuen jarduerak salatzeko kanpaina bat egin zuen, batez ere, haien murrizketa eta ezarpen neurriek pentsiodunen eta adinekoen artean zituzten ondorioengatik. Kanpaina horretan hainbat elkarrizketa egin ziren banku-zuzendariekin, protesta-manifestazioak egin ziren eta mozioak aurkeztu udal askotan, gure eskaerei babesa emateko. Hobekuntza txiki batzuk lortu ditugu, banku batzuetan aurrez aurreko arreta mantentzea barne.
Baina bankuek aurrera jarraitu dute beraien planekin, eta, besteak beste, landa-eremuko udalerri asko kutxazain automatikorik gabe utzi dituzte. Eta erakunde politikoek, kasu honetan Eusko Jaurlaritzak, bankuei zerbitzu horiek mantentzeko eskatu beharrean, laguntza-lerro bat irekitzea proposatu dute (dirulaguntzak, azken batean), EAEko landa-eremuko hainbat udalerritan, 64 kutxazain jartzeko: 6 Araban, 21 Gipuzkoan eta 25 Bizkaian. Neurri horrekin, gainera, ondo geratu nahi du zerbitzu horiek behar dituzten landaguneko biztanleen aurrean, eta adierazi du “komunitate horien harreman ekonomikoak, garapena eta ongizatea errazteko” egiten duela.
Ez dakigu oso ondo dirulaguntza hori nora bideratuko den, baina zalantza gutxi dago kutxazain automatiko horiek irekitzeko eta mantentzeko prest dauden bankuetara zuzenduko direla. Lotsagarria dena da mozkin izugarriak dituzten eta finantza-sistema osoaren monopolioa dutenengana bideratzea diru publikoa. Bere jarduerak arautu gabe eta bere etekinak kontrolatu eta mugatu gabe, herritarrok bankuen interes korporatiboen mende egongo gara, kudeatzaileen eta akziodunen interesei soilik begiratzen baitie, biztanleriaren gehiengo zabalaren interesen kaltetan. Bankuei eskua sartzea eta finantza-sistema publikoa bultzatzea gero eta ezinbestekoagoa da. Baina hori gizartearen erantzun zabal eta indartsu batekin baino ezin da lortu, non kolektibo eta mugimendu sozialak, sindikatuak eta ezkerreko alderdiek konprometituko diren.
4.- EAEko osasun publikoaren aldeko plataformek manifestazioa deitu dute martxoaren 16rako
Joan den larunbatean, otsailaren 17an, EAEko herri plataforma guztiek (OPA Herri Plataformak) batzarra egin zuten Barakaldon. Osasun publikoak bizi duen egoera aztertu ondoren, martxoaren 16an Bilbon, Donostian eta Gasteizen manifestaziora deitzea erabaki zuten, osasun publiko, unibertsal, integral eta kalitatezkoaren alde egiteko. Izan ere, egoera kritikoan dago, murrizketengatik eta Osakidetza desegiteko eta pribatizatzeko eman diren urratsengatik, batez ere lehen mailako arretan.
Imanol Pradales EAJren lehendakarigaiak Osakidetza hobetzeko egindako promesak sinesgaitzak direla esan zuten, bai eta Gotzone Sagarduik Donostia, Galdakao eta Basurtoko ospitaleak hobetzeko 277 milioi euro inbertituko dituela iragarri izana ere.
Topaketan bildu zirenek ez dira fidatzen Osakidetzako buruek ez dutelako erakunde honen narriadura aitortu nahi, besteak beste, bere alderdiaren babesarekin onartu zuten 15/97 lege pribatizatzailea bultzatuz sortutako egoera. Gainera, datozen urteetarako proposatzen den 277 milioi euroko inbertsio-planaren arabera, ez zaio erantzuten dagoen egoera larriari: langilerik eza, itxaron-zerrenda luzeak, Lehen Mailako Arretaren egoera agoniko samarra, aldikotasun handia, eta abar, premiazko arazoak izan arren.
OPA Herri Plataformak mobilizazio unitario eta pluralen aldeko apustua egiten du, eta, beraz, martxoaren 16ko manifestazioetan parte hartzeko deia egiten die erakunde sozial eta sindikal guztiei, pentsiodunen mugimenduari eta herritar guztiei, egungo gobernuari, edo hauteskundeen ondoren osatuko den berriari, 180 graduko bira eman dezan eta neurri eraginkorrak har ditzan, zaintza integraleko eredu bat bermatzeko, % 100 publikoa, unibertsala, duina eta kalitatezkoa.
5.- EHPMko emakumeek zainketei buruzko dekalogoa aurkeztu diote Emakunderi
Duela egun batzuk, Miren Elgarreta Emakundeko zuzendariak eta Miren Josune Irabain erakundeko idazkari nagusiak harrera egin zioten Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduko (EHPM) emakumeen ordezkaritza bati.
Bilera horretan, Pentsiodunen Mugimenduko emakume gisa egiten ari diren prozesuaren berri eman zitzaien. Eta zainketei buruzko dekalogoa eman zitzaien, luze eztabaidatu eta hausnartu ondoren. Dokumentu hori joan den urrian Bergaran egindako Emakume Pentsiodunen III. Batzarrean eztabaidatu eta onartu zen.
Emakume pentsiodunek azpimarratu zuten beharrezkoa dela zaintza sistema bidezko, unibertsal eta publiko bat, non premia gehien eta baliabide gutxien dituzten pertsonek lehentasuna izango duten edozein motatako zainketen inguruko politikak diseinatzerakoan.
Halaber, eskatu zitzaien erakundeak eta gobernuak ahalegin bat egin zezatela adineko emakumeak ikusarazteko, zahartzaroan eta mendetasun-egoeretan ere desberdintasun handienak pairatzen jarraitzen duten kolektibo gisa.
Emakume pentsiodunek jakinarazi dute datorren martxoaren 8an zainketak izango direla aldarrikapenen ardatz nagusia.
6.- Gizarte Segurantzari ez dagozkion gezurrak eta gastuak
Pentsioen Sistema Publikoa defizitarioa dela baieztatzea, Pentsio publikoak pobretu eta pribatizatu nahi dituztenen argudio interesatua eta gezurretan oinarritutakoa da. Faltsukeria horrek interes handiz ezkutatzen du Gizarte Segurantzari, urtez urte, ez dagozkion gastu batzuk ordain araztea. Estatuko Aurrekontu Orokorren kontura joan beharko luketen partidak, eta ez Gizarte Segurantzaren kontura.
Gastu inpropio horiek era askotakoak dira, hala nola enplegua sustatzeko Gizarte Segurantzarako kotizazioaren murrizketak, jaiotzagatiko eta seme-alabak zaintzeagatiko prestazioak, amatasunagatiko osagarriak, sektore espezifikoak sustatzeko laguntza-neurriak, edo kotizazio-hutsuneak osatzearen kostua, besteak beste, “kotizaziopekoak ez diren” partiden artean.
Kontuen Auzitegiak, bere garaian (2022ko martxoa), erabaki zuen Estatuak Gizarte Segurantzari zor dion gastu inpropioen faktura 103.690 milioi eurokoa zela 1989tik 2018ra bitarteko aldian. Bestalde, aurreko ministroak, José Luis Escrivák, iaz aitortu zuen, aitorpen zintzoa eginez, azken 30 urteetan 144.000 milioi euro bidegabe kargatu zaizkiola Gizarte Segurantzari.
Azken bi ekitaldietako xehetasunetara bagoaz, Estatuko Aurrekontu Orokorren (EAO) datu ofizialetan ikus dezakegu, Gizarte Segurantzari bidegabeki kargatutako gastuak 18.396 milioi eurokoak izan zirela 2022an eta 19.988 milioi eurokoak 2023an, eta Estatuak transferitu egin behar izan dituela (2013tik egiten du) pentsio publikoetan zulorik ez eragiteko. Baina bidegabeko gastuengatiko karguek ez dute etenik, eta urtero egiten jarraitzen dute.
Beraz, zertaz ari gara? Bada, Gizarte Segurantzaren kontuei etengabe erasotzen, haien izaerarekin eta helburuekin zerikusirik ez duten partidak ezarriz. Gainera, uste dugu erasoaldi hau interesatua dela, pentsio publikoen ustezko murrizketen eta pribatizazioen beharra justifikatzeko, baina hau guztia Pentsiodunen Mugimenduak salatu eta arbuiatu egiten du.
Bitartean, 2022ko udaz geroztik, 21/2021 Legea urratzen ari da. Lege horrek gobernua behartu egiten du Gizarte Segurantzaren kontuen auditoretza-txosten bat egitera. Txosten horren bidez argi eta garbi ikusiko litzateke kontu horien osasuna eta kaudimena zein den, eta bidea itxiko lieke finantza-eliteen diskurtsoari eta zekenkeriari.
7.- Mugikortasun murriztua duten Bilboko pentsiodunen kolektiboa: “TAO honek ito egiten gaitu”
Duela bi astelehen pentsiodunen ohiko elkarretaratzeetako batean parte hartu zuten Bilboko Udalaren aurrean, eta bertan egungo TAOrekin pairatzen ari diren egoera salatzeko babesa jaso zuten. Adierazi zutenez, egunotan bilera bat izan dute Udaleko mugikortasuneko zuzendariarekin TAOren gaia aztertzeko. Arduradun honen erantzuna izan da PMR plazen aldaketa FEKOORek egindako kexa baten ondorio dela, aparkaleku gutxi daudelako, eta besteak beste, PMR-i dagozkien plaza horiek iruzurrez erabiltzen direlako.
Hasierako proposamenarekin alderatuta aldaketa batzuk lortu direla adierazi zuten, eta honako hauek direla: PMR erreserbako plazetan doan aparkatu ahal izango da, gidaria zaren edo ez kontuan hartu gabe; Bilbokoa zaren ala ez kontuan hartu gabe. Egoiliarrek egoiliar gisa erregistratu behar dutela eta urtean 50-60€ inguruko kuota ordaindu behar dutela baieztatu zigun, horrela, lehentasunezko baldintzak lortuko genituzke. Hau da, TAOko lurzati berdeetan (egoiliarrentzako lurzatiak) mugarik gabe aparkatzea, gidariak izan ala ez. Gainera, bi orduz aparkatu ahal izango da plaza urdinetan.
Baina ez dute araua gehiago aldatzeko asmorik. Laburbilduz, haien ustez, akats bakarra behar bezala ez informatzea izan da, eta hori konponduko dute TAO aplikazioaren erabilerari buruzko informazio-triptiko baten bidez. Aurreko arauditik aurrerapen batzuk lortu dituzten arren, diskriminatzailea eta atzerapausoa iruditzen zaie kolektibo horrek izandako eskubideetan.
8.- Etxez etxeko Laguntza Zerbitzuaren (ELZ) jarreraren aurkako protesta feminista Bilbon
Euskal Herriko mugimendu feministako ehundik gora emakumek, etxeko langileek, sexu-langileek, sindikatuetakoek zein gazte eta pentsiodunen mugimenduetakoek, prentsaurrekoa eman zuten asteartean Arriaga aurrean, eta, ondoren, Bilboko udaletxera joan ziren manifestazioan. Manifestazioan gizon batzuek ere parte hartu zuten.
Nabarmendu zuten iazko azaroaren 30eko Greba Orokorrean zaintza publiko eta komunitarioko sistema baten eskaera eta eskakizuna izan zirela nagusi. Urtarrilaren 28an Gasteizen egindako Batzar Nazional Feministak berretsi zuen eskaera eta helburu hori. 300 emakumek hartu zuten parte batzar horretan, eta borrokan jarraituko dute, erakunde publikoei hura babesteko eta bultzatzeko neurri eraginkorrak hartzeko exijituz.
Oraingo honetan, Bilboko Udalaren jokabidea salatu nahi izan zuten, Etxez Etxeko Laguntza Zerbitzua (ELZ) izateko prezio eskuraezinak ezartzeagatik. Abenduaren hasieran, zerbitzuaren erabiltzaileei jakinarazi zitzaien zerbitzuaren prezioa igo egingo zela urtarriletik aurrera, eta hirukoiztu ere egin zitekeela. Horren ondorioz, erabiltzaile batzuek, horietako asko pentsiodunak, behar dituzten arreta-orduak murriztu behar izan dituzte, eta beste sektore zabal batek ELZtik baja hartu eta enpresa pribatuetara jo behar izan dute zerbitzu publiko bera jasotzeko, merkeagoa baita zerbitzu horietara joatea, Udalak eskaintzen duen zerbitzura joan beharrean. Jakina, enpresa horietan lan egiten duten langileek lan-karga gehiago eta soldata gutxiago izango dituzte egiten duten arreta-zerbitzuagatik.
Benetan lotsagarria da Udalaren jarduera, behar duten gero eta pertsona gehiagori etxeko arreta-zerbitzuak eman behar zaizkielako. Horietako askok, gainera, oso baliabide ekonomiko gutxi dituzte. Mugimendu feministak argi utzi zuen zerbitzuaren garestitzearen aurka dagoela, publikoa eta doakoa izan behar duela exijituz.
